แหล่งท่องเที่ยวของตำบลหน้าถ้ำ วัดคูหาภิมุข ซึ่งมีพระนอนอยู่ในวัด

เป็นวัดสำคัญและเก่าแก่ของจังหวัดยะลาที่มีความเป็นมาที่ยาวนาน สร้างขึ้นในสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อประมาณ พ.ศ.๒๓๙๐ โดยมีนายคงทอง ผู้นำชาวพุทธในสมัยนี้นได้ร่วมกันสร้างวัดนี้ขึ้น ริมเขาหน้าถ้ำภายในมีพระนอนขนาดใหญ่ประดิษฐานชื่อ พระพุทธไสยาสน์ เดิมชื่อว่าวัดหน้าถ้ำและได้เปลี่ยนชื่อเป็นวัดคูหาภิมุข

ถ้ำพระนอน

เมื่อเดินทางมาถึงภายในวัดเราก็จะ สัมผัสได้ถึงความสวยงามต่างๆ โดยเฉพาะถ้ำ ที่ถือเป็นจุดขายของที่นี่ ที่จะต้องเดินขึ้นบันไดไปกว่า 100 ขั้น ผ่านยักษ์วัดถ้ำ หรือพ่อเจ้าเขา ที่ยืนตะหง่าน ถือไม้ตะบอง สูงนับสิบเมตร เฝ้าอยู่ที่ปากทางเข้าถ้ำภายในถ้ำซึ่งเป็นห้องโถงขนาดใหญ่ อากาศเย็นสบาย ซึ่งเราจะเห็นพระพุทธไสยาสน์ หรือพระนอนองค์ใหญ่ อยู่ภายในถ้ำ รวมทั้งองค์พระขนาดใหญ่ และขนาดต่างๆจำนวนมาก สำหรับพระพุทธไสยาสน์ หรือพระนอนองค์นี้มีลักษณะของส่วนประกอบที่แปลกออกไปจากพระนอนองค์อื่นคือมี พญานาคแผ่พังพานอยู่เหนือเศียรพระนอนทำให้มีผู้สันนิษฐานถึงที่มาของพระนอน องค์นี้ว่าเดิมอาจเป็นเทวรูปพระนารายณ์บรรทมสินธุ์ ตามศาสนาพราหมณ์ต่อมาเมื่อพระพุทธศาสนาได้เผยแผ่เข้ามายังดินแดนส่วนนี้จึง ได้ดัดแปลงเทวรูปดังกล่าวให้เป็นพระพุทธรูปดังที่เป็นอยู่ในปัจจุบัน

ชาวบ้านตำบลหน้าถ้ำ เปิดเผยว่า ประวัติของพ่อท่านบรรทม หรือพระพุทธไสยาสน์ วัดคูหาภิมุข สร้างขึ้นในสมัยศรีวิชัย โดยมีเจ้าเมืองของกรุงศรีวิชัย ท่านหนึ่งในขณะนั้น ผู้ครองนครปาเล็มบัง ไม่ปรากฏว่าชื่ออะไร แต่มีการเรียกขานว่า พระเจ้าปาเล็มบัง เป็นผู้หนึ่งที่ร่วมสร้างพ่อท่านบรรทม ประมาณปี 1300 ที่ผ่านมา ในขณะนั้น หัวเมืองต่างๆในภาคใต้ ไม่ว่าจะเป็นกลันตัน ตรังกานู ไทรบุรี แต่อาณาจักรที่ยิ่งใหญ่ในขณะนั้นคือ ศรีวิชัย อยู่ที่นครศรีธรรมราช ก็ได้มีการเกณฑ์ให้เจ้าเมืองต่างๆในภาคใต้ ไปร่วมสร้างพระธาตุ เจ้าเมืองที่ได้รับเกณฑ์ก็นำแก้วแหวนเงินทองต่างๆไปร่วม สร้าง แต่ในขณะที่เดินทางก็มาพบถ้ำแห่งนี้ก่อน จึงได้รวบรวมเจ้าเมืองต่างๆที่เดินทางมาด้วยกันสร้างพระพุทธไสยาสน์ไว้

ต่อมา เมื่อชมจากวัดคูหาภิมุขเสร็จถ้ำศิลป์อยู่ในพื้นที่หมู่ที่ 2 ตำบลหน้าถ้ำ อำเภอเมือง จังหวัดยะลา ในภูเขาเดียวกันกับถ้ำพระนอน แต่หางจากถ้ำ พระนอนไปทางหัวเขาทิศใต้ประมาณ 1.5 กิโลเมตร ถ้ำศิลป์อยู่ห่างจากตัวเมืองยะลาไปตามทางหลวงหมายเลข 4.9 แยกเข้าถ้ำศิลป์ประมาณ 10 กิโลเมตร

เมื่อ พ.ศ. 2468 หะยีวังกะจิได้พบถ้ำแห่งนี้และได้รายงานให้กำนัน ตำบลหน้าถ้ำทราบว่าในถ้ำมีเศษพระพุทธรูปกระจัดกระจายอยู่ เช่น นิ้วพระหัตถ์บ้าง หลังจากนั้นขุนศิลปกรรมพิเศษ ได้สำรวจและรายงานต่อ กรมศิลปากรว่าภายในถ้ำมีภาพเขียนสีอยู่ตามฝาผนังถ้ำและได้พบอิฐปูน เกลื่อนกลาดอยู่ตามพื้น บางส่วนดูออกว่าเป็นเส้นพระเกศาของพระพุทธรูป ขนาดใหญ่ ประมาณว่าเท่ากับพระพุทธไสยาสน์ที่ถ้ำพระนอน ต่อจากนั้นในปี พ.ศ. 2495 พ.ท. หลวงรณสิทธิพิชัย อธิบดีกรมศิลปากร และนายมานิต วัลลิโภดม หัวหน้ากองโบราณคดีได้สำรวจถ้ำนี้อีกครั้งหนึ่งและในปี พ.ศ. 2500 คณะของกรมศิลปากรอันมีนายธนิต อยู่โพธิ์ อธิบดีกรมศิลปากร นายชิน อยู่ดี และเจ้าหน้าที่จำนวนหนึ่ง ได้สำรวจและจัดทำคำอธิบายภาพเหล่านี้ไว้ ต่อมาใน พ.ศ. 2501 นายเขียน ยิ้มศิริ นายจำรัส เกียรติก้อง และนายชิน อยู่ดี ได้รับทุนจากองค์การ ส.ป.อ. เพื่อค้นคว้าวิวัฒนาการของศิลปะไทย จึงได้จัดการคัดลอกภาพเขียนสีไว้ พร้อมทั้งจัดทำแผนที่ แผนผัง และถ่ายรูปเก็บไว้เป็นหลักฐาน จิตรกรรมฝาผนังถ้ำศิลป์

ภาพเขียน เป็นภาพพระพุทธเจ้าปางมารวิชัย ภาพพระพุทธเจ้าประทับนั่ง เป็นแถวเบื้องซ้ายและขวา มีสาวกหรืออาจจะเป็นอุบาสกอุบาสิกานั่งประนมมืออยู่ พระพุทธเจ้าปางลีลาและมีรูปผู้หญิงยืนเป็นหมู่สามคน ส่วนสีเขียวเป็นสีดินเหลือง เป็นหลัก ซึ่งประกอบด้วยสีน้ำตาลและแดง เพื่อแยกน้ำหนักอ่อนแก่ตัดเส้นด้วยสีดำ ส่วนสีเขียวปรากฏให้เห็นในภาพ เป็นสิ่งที่เกิดขึ้นภายหลังเนื่องจากปฏิกิริยาทางเคมีของสารที่ผสมอยู่ในสี ศาสตาจารย์ศิลปะ พีระศรี และอาจารย์เขียน ยิ้มศิริ นักโบราณคดีได้สันนิษฐานว่า ภาพเขียนสีเหล่านี้เป็นฝีมือสกุลช่างท้องถิ่น ที่ได้รับอิทธิพลด้านรูปแบบของภาพโดยตรงจากอินเดีย พิจารณารูปแบบและควรจะเป็นภาพเขียนสมัยศรีวิชัยตอนปลาย คือราวพุทธศตวรรษที่ 19 – 20

ภาพเขียนสีทั้งหมดนี้ในปัจจุบันลบเลือนไปตามสภาพธรรมชาติ ซ้ำยังมีการเขียนต่อเติม มีการขูดขีดให้สูญหายไปเสียมาก พื้นถ้ำก็ถูกชาวบ้านขุดมูลค้างคาวไปเป็นปุ๋ย ก่อให้เกิดความเสียหายมาก

การเดินทางใช้เส้นทางเดียวกับวัดถ้ำคูหาภิมุข แต่ต้องเดินทางต่อไปอีกราว 1 กิโลเมตร มีแยกซ้ายไปอีก 1 กิโลเมตร ผ่านโรงเรียนบ้านถ้ำศิลป์ ไปเล็กน้อยด้านซ้ายมือมีทางเดินเล็กๆ ไปยังภูเขาริมถนน มีบันไดขึ้นไปยังปากถ้ำ ประมาณ 136 ขั้น ซึ่งสูงจากพื้นดิน 28 เมตร เป็นถ้ำเล็กๆ ภายในถ้ำมืดมาก มีภาพจิตรกรรมเก่าแก่บนผนังถ้ำ แต่ลบเลือนไปมากแล้ว เป็นภาพพระพุทธเจ้าปางต่างๆ และมีรูปผู้หญิงยืนเป็นหมู่สามคน เป็นภาพเขียนสมัยศรีวิชัยตอนปลาย ประมาณพุทธศตวรรษที่ 19 – 20 การชมถ้ำต้องนำตะเกียงหรือไฟฉายไปด้วย

表现好意，稍等片刻